Cukrzyca (Diabetes mellitus) to przewlekła choroba ogólnoustrojowa charakteryzująca się hiperglikemią, czyli podwyższonym stężeniem glukozy (cukru) we krwi. Schorzenie to wynika z nieprawidłowego wydzielania lub działania insuliny. Insulina jest hormonem wytwarzanym w trzustce, który stabilizuje prawidłowy poziom glukozy we krwi, umożliwiając jej wnikanie do komórek.  Niedobór insuliny prowadzi nie tylko do zaburzeń w metabolizmie węglowodanów, ale też białek i tłuszczów. Przewlekłe podwyższenie poziomu glukozy we krwi powoduje uszkodzenia różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, układu nerwowego, serca oraz naczyń krwionośnych. Te odległe skutki długotrwałej hiperglikemii nazywane są powikłaniami cukrzycy. Szacuje się, że w Polsce na cukrzycę choruje około 1,5 miliona osób.
Podstawowa klasyfikacji według stężenia glukozy we krwi:
– stan przedcukrzycowy:
nieprawidłowa glikemia na czczo 100–125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l)
nieprawidłowa tolerancja glukozy w 2 godzinie testu doustnego obciążenia glukozą glikemia 140–199 mg/dl (7,8-11 mmol/l).
– cukrzyca:
stężenie glukozy przekracza 200 mg/dl (11,1 mmol/l) wraz z objawami hiperglikemii, dwukrotnie poziom glukozy na czczo
przekracza 126 mg/dl (7,0 mmol/l), a w 2 godziny po teście doustnego obciążenia glukozą poziom glukozy przekracza
200 mg/dl (11,1 mmol/l).
Normy podane w powyższych kryteriach są wytycznymi WHO.
Cukrzyca zaliczana jest do grupy chorób metabolicznych i pod pojęciem cukrzycy kryje się kilka odmiennych jednostek chorobowych. Powstają one na nieco innym podłożu i na poszczególnych etapach różnią się przebiegiem. Na tej podstawie zostało wyodrębnionych kilka rodzajów cukrzycy.
Cukrzyca typu I nazywana insulinozależną lub typu dziecięcego jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek beta wysp Langerhansa trzustki. Jedynie te komórki mogą wytwarzać insulinę w organizmie. Choroba pojawia się najczęściej u dzieci i osób młodych. Leczenie wymaga stałego podawania insuliny. Przyczyną choroby jest uszkodzenie komórek B przez własny układ odpornościowy (autoagresja). Tempo niszczenia komórek może być szybkie lub wolne. Osoby z cukrzycą typu I częściej zapadają na inne choroby autoimmunologiczne, takie jak: chorobę Gravesa-Basedowa, chorobę Hashimoto i chorobę Addisona. U osób z tą postacią choroby istnieje znacznie większe ryzyko wystąpienia kwasicy ketonowej.

Cukrzyca typu II (insulinoniezależna) to najczęściej występująca postać cukrzycy. U chorych zaburzone jest działanie, jak i wydzielanie insuliny, przy czym przeważającą rolę może odgrywać jedna lub druga nieprawidłowość. Chorzy są mało wrażliwi na działanie wytworzonej insuliny (insulinooporność). Zwykle w początkowej fazie choroby insulina jest wydzielana w większej ilości, ale niewystarczająco do zwiększonych insulinoopornością potrzeb organizmu. Po pewnym jednak czasie wydzielanie insuliny spada wskutek zniszczenia nadmiernie obciążonych komórek B wysepek Langerhansa. Dokładneprzyczyny rozwoju tych zaburzeń nie zostały jeszcze poznane. Leczenie polega w tym wypadku na redukcji masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych; u części chorych po pewnym czasie trwania choroby konieczna jest insulinoterapia. Ta postać cukrzycy niejednokrotnie umyka przez wiele lat rozpoznaniu, gdyż hiperglikemia nie jest na tyle wysoka, by wywołać objawy cukrzycy. Niemniej u chorych już w tym czasie mogą rozwinąć się powikłania cukrzycy. Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób starszych, z otyłością lub innymi zaburzeniami metabolicznymi. Otyłość, zwłaszcza nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej, powoduje oporność na insulinę.

Cukrzyca ciążowa jest to przejściowe zaburzenie, rozpoznawane na podstawie podwyższonego stężenia glukozy we krwi (możliwa obecność glukozy w moczu), pojawiaja się u zdrowych dotąd kobiet i ustępuje całkowicie po zakończeniu ciąży. Stanowi ono jednak zagrożenie dla płodu i kobiety oraz u około 30-50% kobiet, u których diagnozowano cukrzycę ciążową, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2. Uważa się, że przyczyną cukrzycy ciężarnychsą zmiany fizjologiczne związane z ciążą: insulinooporność wywołana przez hormony łożyskowe (laktogen, hormon wzrostu), zaburzenia wydzielania insuliny oraz zwiększone wydzielanie glukozy przez wątrobę. U około 3-8% kobiet trzustka nie jest w stanie zaspokoić zwiększonego zapotrzebowania na insulinę. Cukrzyca ciążowa pojawia się głównie w 3 trymestrze, gdy najsilniej działają te hormony. Stanowi zagrożenie:
– dla kobiety: przedwczesny poród, stan przedrzucawkowy, zwiększone prawdopodobieństwo cięcia cesarskiego.
– dla płodu: duża masa urodzeniowa. Nadmiar moczu wydalanego przez płód powoduje wielowodzie, które może doprowadzić do przedwczesnego porodu. Znaczna hiperglikemia u matki może doprowadzić do kwasicy u płodu, obumarcia wewnątrzmacicznego, bądź wad wrodzonych m.in. cewy nerwowej i serca (kardiomiopatia). Leczenie – dietą, a w razie niepowodzenia insuliną.